We wstępie do panelu moderatorka Karolina Domagalska odniosła się do sukcesu irlandzkiego referendum i nowej, wyzwolonej przez działania PiS energii w odniesieniu do rzecznictwa na rzecz prawa do aborcji oraz mobilizacji młodszych działaczek. Panel rozpoczął się od spojrzenia w przeszłość, czyli przypomnienia  przez Ewę Dąbrowską-Szulc walki o utrzymanie liberalnego prawa już pod koniec lat 80-tych, gdy Polski Związek Katolicko-Społeczny przedłożył w Sejmie projekt ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego. Przewidywał m.in. karę do trzech lat więzienia dla kobiety przerywającej ciążę i dla lekarza wykonującego zabieg. Mimo braku wsparcia technologicznego udało się zmobilizować 1,7 miliona osób do składania podpisów pod wnioskiem o referendum metodą door-to-door na przełomie lutego i marca 1991 roku w ramach konsultacji społecznych, ogłoszonych przez Sejm oraz jesienią 1992 roku na rzecz referendum – „Komitety Bujaka”.  Dalszą reakcją było formalizowanie się grup, takich jak np. w Warszawie Ruch Przeciw Kryminalizacji Przerywania Ciąży, Polskie Stowarzyszenie Feministyczne, Neutrum; w Bydgoszczy Ruch Samoobrony Kobiet; w Poznaniu Ruch na Rzecz Obrony Praw Kobiet, w Toruniu Stowarzyszenie Godność Kobiety. Finansowanie bazowało na dobrowolnych zrzutkach; w 1990 uzyskano wsparcie od szwajcarskiej Unii na Rzecz Dekryminalizacji Przerywania Ciąży (UPSDA).  Główne formy działalności to: udział w demonstracjach, pikietach, perfomansach; tworzenie grup nacisku, spotkania z politykami – indywidualne w biurach poselskich; w Sejmie; uczestnictwo w pracach inspirowanych przez Parlamentarną Grupę Kobiet; cykliczne spotkania o charakterze wzajemnego wsparcia; współdziałanie z organizacjami siostrzanymi w kraju i na całym świecie; tworzenie banku informacji dla mediów o stanie prac nad ustawą antyaborcyjną; o rozwiązaniach prawnych w innych krajach; przetłumaczenie i wydanie (wraz z PSF) książki „Historia aborcji w kościele katolickim”. Ewa Dąbrowska-Szulc przypomniała też sylwetkę Marii Jaszczukowej, której zawdzięczamy ustawę z 1956 r.

Dr hab. Agnieszka Graff rozpoczęła od obalenia mitów na temat ruchu anti-choice; że to jest ruch zdominowany przez mężczyzn i w gruncie rzeczy jawnie konserwatywny w stosunku do kobiet; że to jest ruch jednego celu, nastawiony na „ratowanie nienarodzonych” i niezainteresowany innymi sprawami; że głównym argumentem na rzecz zakazu aborcji jest teza, że ludzkie życie zaczyna się od poczęcia, czyli aborcja to morderstwo; że jest to ruch jawnie religijny, chwilami wręcz fanatyczny. Zaapelowała o uświadomienie sobie realiów, czyli dominacji ruchów antyaborcyjnych przez kobiety z misją –  pro-kobiecą w swoim mniemaniu.  „Uważają się za obrończynie moralności publicznej rozumianej jako troska wobec dzieci. Bronią nie patriarchatu, ale kobiecej godności. Paradoksalnie, w swojej retoryce ruch ten podryfował w kierunku specyficznie pojętego feminizmu różnicy. Kobieca siła to macierzyństwo. Aborcja przedstawiana jest przede wszystkim jako straszliwa krzywda, jaką współczesna cywilizacja, zdominowana przez agresywnych cynicznych mężczyzn, wyrządza kobietom. To nie jest manipulacja, to raczej pewna tradycja myślenia, która wróciła w dziwacznej dla nas wersji. W ten sposób myślały o aborcji XIX-wieczne feministki i ten ruch świadomie do nich nawiązuje”, wyjaśniła Graff. Podkreśliła, że aborcja jest elementem większego pakietu przeciwko „demonicznemu światu nowoczesności”; pakiet obejmuje antygenderyzm, ograniczanie praw osób LGBT+ czy sprzeciw wobec wysyłania dzieci do szkół od 6. roku życia. Dodała, że ten ruch dla tradycji i rodziny sprawnie posługuje się językiem praw. Dla ilustracji,  aborcja z przesłanki embriopatologicznej jest przyczyną dyskryminacji osób z niepełnosprawnością, jak zwyczajowo głosi Kaja Godek.  Zamiast obalenia  liberalnego języka praw człowieka, przejmują jego pojęcia, poszerzają podmiot praw, dowodząc np. że płody są grupą dyskryminowanych obywateli. W parze z tą strategią idzie przejmowanie instytucji unijnych, ONZ-owskich. Światowy ruch anty-gender to de facto kampania na rzecz przywrócenia więzi kościół/ państwo, religia/ prawo. Chodzi o zastąpienie równościowego myślenia ONZ uniwersalistycznym myśleniem tradycyjnym. Ordo Iuris i pokrewne organizacje w Europie stworzyły potężny konglomerat Agenda Europe. Graff poleciła raport Neila Datty  “Restoring the Natural Order” dotarł do ich strategii, bazującej na 3 punktach 1) przedstawianie się w pozycji ofiar; 2) reprezentowanie straumatyzowanych obywateli na forach ONZ, UE; 3) posługiwanie się kategorią prawa naturalnego, której religijny charakter jest jednak ukrywany. W odniesieniu do aborcji kluczowe kategorie antyaborcyjnych fundamentalistów to prawa kobiet i troska o ich dobrostan (chrońmy kobiety przed „traumą aborcji”) i sprawiedliwość („życie nienarodzonych jako życie obywateli narażonych na dyskryminację”). Instrukcje wewnętrzne zalecają unikania odwołań do religii i  Boga.

Kamila Ferenc, odnosząc się do pytania o działalność Federacji, podkreśliła, że celem jest walka o pełną dostępność do legalnej i darmowej aborcji, w warunkach bezpiecznych i komfortowych dla kobiety, która jest w niechcianej ciąży oraz o prawo sfokusowane na perspektywę praw i potrzeb kobiet. To wymaga dwutorowych działań:

1) interwencji, kiedy w polskich szpitalach kobietom bezprawnie odmawia się  zabiegu, arbitralnie przedłuża procedury, a zarazem ich cierpienie. „W takich przypadkach jesteśmy zawsze na gorącej linii – próbujemy wyegzekwować przeprowadzenie legalnego zabiegu na miejscu – w otoczeniu najbliższym pacjentce – doradzamy, jakie kroki podjąć, jak rozmawiać z lekarzami i czego od nich wymagać. W ostateczności szukamy innego lekarza w Polsce. Potem staramy się wyciągnąć konsekwencje prawne wobec naruszycieli – obecnie prowadzimy proces cywilny przeciwko szpitalowi, który w ten sposób złamał prawo.”, opisała Ferenc.

2) walki o liberalizację prawa i poprawę jego stosowania. „W tym celu podejmujemy działania mające na celu wzmocnienie kobiet, zapewnienie im narzędzi do buntu. Dlatego tworzymy i sukcesywnie powiększamy nasz „narzędziownik-niepokornik”. Znajdują się w nim wzory skarg i pism, podpowiedzi, jak reagować w przypadku naruszeń, porady prawne.”

„Chcemy w Federacji stworzyć system, w którym proponowane przez nas sposoby oporu działały jak szybki, sprawny i automatyczny mechanizm, dający naruszycielom do zrozumienia, że nie będzie zgody dla systemowej przemocy wobec kobiet. W przypadkach odmowy wypisania recepty na środki antykoncepcyjne lub sprzedaży takiego produktu w aptece również zapewniamy wsparcie w uruchomieniu wszystkich dostępnych dróg odwoławczych i skargowych (sprzeciw do Rzecznika Praw Pacjenta, skarga do NFZ, skarga do rzecznika odpowiedzialności zawodowej, później ewentualnie zażalenie do okręgowego sądu lekarskiego). Funkcjonujący przy Federacji Zespół Prawny (zespol_prawny@federa.org.pl)  prowadzi pro bono poradnictwo prawne oraz pomoc procesową.  Oddajemy też głos kobietom. Prowadzimy kampanię #HistorieKobiet, czyli tworzymy platformę, na której kobiety mogą dzielić się z nami swoimi historiami”, wyliczyła Ferenc. Kolejnym obszarem jest rozprawianie się z manipulacjami grup anti-choice, obnażanie przekłamań, wybiórczego cytowania międzynarodowych dokumentów, narracji oderwanych od faktów. „W polemikach z Ordo Iuris i obnażaniu ich przekłamań wykorzystujemy wyłącznie argumenty merytoryczne. Prawo międzynarodowe i rekomendacje organów praw człowieka są po naszej stronie, dlatego staramy się je upowszechniać w jak największym zakresie. Z niepokojem obserwujemy jednak, jaki wpływ na politykę państwa i legislację mają działania grup anti-choice (czasem personalnie powiązanych z obozem władzy). Za szczególnie niebezpieczne można uznać projekty dążące do rozszerzenia klauzuli sumienia na inne zawody medyczne i farmaceutyczne, przyznanie prawa do odmowy wykonania legalnej aborcji całym szpitalom czy uchylenie przepisu chroniącego przed dyskryminacją w zakresie dostępu do usług. Nieustannie przypominamy, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1997 r., na który powołuje się Ordo Iuris został wydany w oparciu o nieobowiązującą dzisiaj tzw. Małą Konstytucję, a więc w innym stanie prawnym, w innych warunkach społeczno-politycznych i przy wykorzystaniu zbyt dużej swobody interpretacyjnej sędziów składu orzekającego (brak prawa do przerwania ciąży z przyczyn społecznych wywiedziono z bardzo ogólnej zasady demokratycznego państwa prawnego, którego treść została zrekonstruowana w oparciu o światopogląd sędziego sprawozdawcy).

Agata Kobylińska opowiedziała o działaniach grupy Łódzkich Dziewuch, która powstała na fali protestów wobec zaostrzenia prawa aborcyjnego w Polsce. „Od dwóch lat wykorzystujemy wszelkie metody komunikacyjne, by dotrzeć do jak największej grupy osób spoza feministycznych kręgów. Pomagają nam w tym social media. Uważamy, że to jedna z metod na podtrzymanie społecznego zainteresowania prawami kobiet. Nie musimy chyba zaznaczać, że nasza walka dotyczy przede wszystkim godności, wolności wyboru i samostanowienia. To podstawowe prawa człowieka, bez których nie możemy ruszyć dalej. Nie zapominamy o pierwszych polskich organizacjach feministycznych, nie zapominamy o herstorii. Często podpieramy się doświadczeniem i wiedzą naszych starszych koleżanek, właśnie po to, by uszanować ciągłość procesu zmian, ale dodajemy od siebie własną perspektywę. Podejmujemy wiele działań, zarówno tych na gruncie lokalnym, jak i ogólnopolskim we współpracy, czy współorganizacji z wieloma grupami. Przykładem takiego działania może być chociażby nasze zaangażowanie w Wielką Koalicję za Równością i Wyborem, czy Forum Regionów Dziewuchy Dziewuchom, gdzie wspólnie w szerokim gronie zastanawiamy się co dalej. Same angażujemy się w koalicje miejskie, czy partie polityczne, by wziąć udział w wyborach samorządowych. Jak zorganizowałyśmy Mównicę Feministyczną, kobiety dzieliły się swoimi doświadczeniami aborcyjnymi. To było niesamowite, niespodziewane i pokazało, że ten temat jest arcyważny.” Kobylińska sprzeciwiła się spychaniu praw kobiet na boczny plan, uznawania ich za mniej istotne niż demokracja. Uznała 2018 za kluczowy na wywalczenie prokobiecych inicjatyw, pogłębienie współpracy i spłacenie długu wobec naszych przodkiń, którym zawdzięczamy emancypację.

Na koniec ze względu na ograniczony czas padło kilka pytań, głównie o sposoby na odzyskanie języka. Graff za priorytet uznała upowszechnianie historii kobiet, nadanie twarzy temu tematowi oraz odesłała do przydatnej książki Kathy Pollitt „Pro. Odzyskajmy prawo do aborcji”. Kamila Ferenc poleciła zaś słownik Federacji z definicjami medycznymi, prawnymi. Z żywiołową reakcją spotkał  się jej głos o wzajemną, empatyczną edukację w siostrzeńskim gronie (zamiast pouczania i stawiania pod ścianą) oraz upominanie osób tworzących dyskurs, w tym mediów operujących terminologią anti-choice.