11 lutego 2020 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał niezwykle ważne decyzje o niedopuszczalności w dwóch sprawach przeciwko Szwecji (Grimmark i Steen). Trybunał zgodził się z władzami Szwecji, które odmówiły skarżącym, prawa do wykonywania zawodu położnych, jeżeli odmawiają uczestniczenia przy zabiegach aborcji ze względu na klauzulę sumienia.
„Trybunał postawił na ochronę zdrowia i ochronę kobiet, nie dopuszczając odmowy świadczenia, nawet motywowanej względami sumienia”, podkreśla Urszula Grycuk, koordynatorka Federacji ds. rzecznictwa międzynarodowego.
Orzeczenie ETPCZ ws. klauzuli sumienia
Skarżące, z zawodu położne – powołały się na art. 9 (prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania), art. 10 (prawo do wyrażania opinii) i art. 14 (zakaz dyskryminacji), żądając prawa do wykonywania zawodu z wykluczeniem asyst w procedurach przerywania ciąży.
Trybunał uznał, że nastąpiła ingerencja w wolność wyznania skarżących (art. 9). Jednak była ona zgodna z prawem, gdyż w Szwecji personel jest zobowiązany do wykonywania wszystkich zleconych mu zadań w ramach zakresu obowiązków. W związku z tym, że w Szwecji dostęp do aborcji jest powszechny, na państwie spoczywa pozytywny obowiązek, aby zorganizować system opieki zdrowotnej w taki sposób, aby realizacja wolności sumienia przez pracowników służby zdrowia nie stała na przeszkodzie w świadczeniu gwarantowanych usług zdrowotnych. Trybunał uznał, że sądy krajowe uważnie ważyły interesy i wystarczająco uzasadniły. Dlaczego orzekły na rzecz ochrony zdrowia kobiet potrzebujących zabiegu aborcji. Ingerencja w prawo położnych była zatem proporcjonalna i konieczna w społeczeństwie demokratycznym. ETPCz uznał za nieuzasadnione pozostałe argumenty skarżących podniesione pod dwoma innymi artykułami i stwierdził niedopuszczalność obydwu skarg.
Konsekwencje
Decyzje te będą niezwykle ważnym narzędziem w rzecznictwie Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, w szczególności do odpierania argumentów grup ultrakonserwatywnych, które lobbują za nieograniczonym stosowaniem klauzuli sumienia w zawodach medycznych.
„Grupy te, powołując się na klauzulę sumienia, dążą do radykalnego ograniczeni dostępu do aborcji. Organizacje ultrakonserwatywne stosują łatwą do przewidzenia strategię dyskredytacji, umniejszając wagę wspomnianych decyzji, twierdząc, że Trybunał w ogóle nie podjął tematu. Nie jest to prawda. Rzeczywiście, Trybunał wydał decyzję o niedopuszczalności, ale uczynił to po merytorycznym przeanalizowaniu sprawy”, wyjaśnia Urszula Grycuk.
O tym, jak organizacje antyaborcyjne wykorzystują klauzulę sumienia dla ograniczania praw człowieka i wolności obywatelskich można przeczytać w raporcie Wielkiej Koalicji za Równością i Wyborem.
Organizacje prawnoczłowiecze donoszą ponadto, że sprawy szwedzkich położnych należą do litygacji strategicznej, która jest elementem dużej i suto finansowanej międzynarodowej kampanii antyaborcyjnej. Tym bardziej cieszy, że Trybunał Praw Człowieka wysyła tak ważny sygnał wszystkim krajom – takim jak Polska – gdzie na różne sposoby utrudnia się dostęp do przerywania ciąży i nadużywa klauzuli sumienia, by odmawiać potrzebnej opieki zdrowotnej.
„Pozostaje mieć nadzieję, że inne państwa wezmą sobie do serca przesłanie z tych decyzji, że klauzula sumienia nie powinna stać na przeszkodzie w świadczeniu pełnego zakresu usług zdrowotnych”, mówi Krystyna Kacpura, dyrektorka Federacji.