Terminacja ciąży

Posted on by Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny

W kompleksowym poradniku podsumowujemy ważne informacje nt. egzekwowania prawa do terminacji ciąży w ustawowych przypadkach oraz przysługujących praw w trakcie i po zabiegu. Poruszamy następujące tematy:

  1. Kwestie prawne
  2. Jak wyegzekwować prawo do aborcji?
  3. Co robić w razie odmowy?
  4. Porady dot. pobytu w szpitalu
  5. Porady po terminacji ciąży
    a) zdrowie
    b) urlop i zasiłek
    c) ew. pochówek
    d) powrót płodności
UWAGA! Mimo epidemii korona wirusa polskie szpitale wykonują zabiegi przerywania ciąży przy ustawowych wskazaniach! Ministerstwo Zdrowia potwierdziło, że badania prenatalne powinny być wykonywane, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności. W razie problemów z dostępem do diagnostyki prenatalnej i/lub terminacji ciąży, prosimy o kontakt.

  1. KWESTIE PRAWNE

 W Polsce przerwanie ciąży może być dokonane w trzech przypadkach[1]:

1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety w ciąży

Warunek: orzeczenie lekarskie o występowaniu zagrożenia dla zdrowia lub życia

Jaki lekarz?: specjalista od choroby, na którą cierpi kobieta w ciąży lub dowolny, który stwierdza zagrożenie życia

Limit czasowy zabiegu: brak

2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.

Warunek: orzeczenie lekarskie o występowaniu jednej z wymienionych przesłanek ustawy (czyli upośledzenia lub choroby).

Jaki lekarz?: Orzeczenie na podstawie badania genetycznego musi wystawić lekarz posiadający tytuł specjalisty. Orzeczenie na podstawie badania ultrasonograficznego wystawia lekarz z tytułem specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii[2]. Polskie przepisy dotyczące dopuszczalności przerywania ciąży nie precyzują, jaki rodzaj badania musi potwierdzić istnienie nieodwracalnej wady/choroby płodu. Prawo wymaga „dużego prawdopodobieństwa”, nie 100%-owej pewności.

Limit czasowy zabiegu: do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety (polskie szpitale zwykle przyjmują termin 22-24 tygodnia). Lekarz zobowiązany jest zatem ustalić możliwość przeżycia indywidualnie w każdym przypadku, w zależności od wielu czynników: stanu rozwinięcia płodu, występujących wad, stanu zdrowia kobiety, wyposażenia szpitala, umiejętności personelu medycznego. To oznacza, że w przypadku wad letalnych taka granica czasowa nie istnieje.

3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (np. gwałtu, kazirodztwa, współżycia z osobą poniżej 15 r.ż.).

Warunek: zaświadczenie od prokuratora, w którym jest stwierdzone wysokie prawdopodobieństwo, że ciąża pochodzi z czynu zabronionego.

Limit czasowy zabiegu: do 12. tygodnia.

 Aborcja w tych trzech przypadkach jest świadczeniem gwarantowanym finansowanym ze środków publicznych. Ta procedura medyczna może być wykonana wyłącznie w szpitalu, z wyjątkiem ciąży w wyniku czynu zabronionego, która może być przerwana w gabinecie lekarskim.

Jedyne wymogi formalne to:

  1. Orzeczenie lekarskie (w przypadkach 1 i 2) lub zaświadczenie prokuratora (przypadek 3).
  2. Wystąpienie okoliczności w przypadkach 1 i 2 stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.
  3. Pisemna zgoda kobiety[3]. W praktyce można do szpitala kierować się z już przygotowanym krótkim pismem. Wzór podania do ordynatora o wykonanie terminacji. Należy odpowiednio uzupełnić, przygotować w 2 kopiach – jedną zostawić w szpitalu, na drugiej wziąć potwierdzenie wpływu (o ile nie ma szans na wydanie odpowiedzi od ręki). Wówczas, pokazując, że zostaje ślad w dokumentacji, być może łatwiej będzie wyegzekwować zabieg.

Poza opisanymi wyżej wymogami polskie prawo nie stawia innych wymagań np. dodatkowych opinii, konsultacji ani konsyliów. 

  1. JAK WYEGZEKWOWAĆ PRAWO DO ABORCJI?

Jeśli istnieją ustawowe przesłanki do przerwania ciąży, odmowa wydania orzeczenia czy wykonania zabiegu ma uzasadnienie tylko w przypadku:

– upływu ustawowego terminu

– powołania się przez lekarza na klauzulę sumienia (ta przysługuje osobom, nie placówkom). Jeśli cały szpital powołuje się na klauzulę sumienia należy bezzwłocznie powiadomić Rzecznika Praw Pacjenta, NFZ i Ministra Zdrowia o nadużyciu oraz prosić o interwencję. Dyrektor placówki powinien wskazać inną placówkę, w której można uzyskać świadczenie (szczegóły niżej).

Zgodnie z zaleceniami konsultantów krajowych opieka nad pacjentkami podejmującymi decyzję o zakończeniu ciąży, powinna być kontynuowana:

  • w lokalnym szpitalu ginekologiczno-położniczym
  • albo ośrodku, w którym prowadzono diagnostykę prenatalną
  • albo w szpitalu, gdzie była prowadzona ciąża.

Ponadto konsultanci przypominają, że bezprawna odmowa może skutkować nałożeniem kar umownych przez NFZ, wytoczeniem powództwa cywilnego przez pacjentkę i sankcjami nałożonymi przez Rzecznika Praw Pacjenta, a odmowa powinna zostać przekazana w formie pisemnej wraz z uzasadnieniem”.

Warto wykorzystywać ten ważny dokument w rozmowach z personelem medycznym o dostępie  do terminacji ciąży.

W przypadku jakichkolwiek problemów z dostępem do legalnej aborcji możliwa jest konsultacja z Zespołem Prawnym Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny[4]. Federacja zapewnia bezpłatne wsparcie prawne zarówno na poziomie interwencji, jak i ew. postępowania przed odpowiednimi instytucjami.

Z myślą o pacjentkach, Federacja opublikowała wszystkie odpowiedzi warszawskich szpitali uzyskane w ramach monitoringu #PrześwietlamySzpitale. Przesłane deklaracje o wykonywaniu terminacji można wykorzystać w rozmowach z ordynatorem/dyrekcją szpitala, w którym osoba kwalifikująca się do zabiegu przerwania ciąży chciałaby skorzystać ze świadczenia. Monitoringi  z innych miast wojewódzkich dostępne są na stronie.

  1. CO ROBIĆ W RAZIE ODMOWY?

W razie odmowy wydania orzeczenia lub wykonania zabiegu należy podjąć następujące działania[5]:

  1. żądać wpisu o odmowie wraz z uzasadnieniem do dokumentacji medycznej i wydania decyzji na piśmie. Wzór pisma do ordynatora_po odmowie Należy odpowiednio uzupełnić, przygotować w 2 kopiach – jedną zostawić w szpitalu, na drugiej wziąć potwierdzenie wpływu (o ile nie ma szans na wydanie odpowiedzi od ręki).
  2. skonsultować się z innym specjalistą z danej dziedziny (orzeczenie może wydać lekarz prywatnej służby zdrowia),
  3. zgłosić się do dyrektora, by wskazał innego lekarza, który wyda orzeczenie/ wykona zabieg (jeśli odmowa motywowana jest klauzulą sumienia),
  4. jeśli w szpitalu wszyscy lekarze powołują się na klauzulę sumienia, należy złożyć u dyrektora podanie o wydanie odmowy na piśmie i wskazanie placówki, w której można realnie uzyskać świadczenie. Gotowy wzór pisma  Należy odpowiednio uzupełnić i wraz z załącznikiem (decyzje KMRE ws. wyroków ETPCz), przygotować w 2 kopiach – jedną zostawić w szpitalu, na drugiej wziąć potwierdzenie wpływu (o ile nie ma szans na wydanie odpowiedzi od ręki).
  5. żądać opinii drugiego szpitala,
  6. zgłosić się z wnioskiem o interwencję do RPP[6] i/lub wojewódzkiego konsultanta ds. ginekologii i położnictwa,
  7. na dalszym etapie możliwe jest wszczęcie postępowania z zakresu odpowiedzialności zawodowej, karnej lub cywilnej (w tym roszczenia o odszkodowanie i/lub zadośćuczynienie finansowe).

Wobec wielości rozwiązań polecamy bezpośredni kontakt z Federacją – doradzimy najlepszą i najszybszą ścieżkę, a nasza prawniczka pomoże sformułować wnioski o interwencję czy skargi.

Lekarz nie ma prawa kwestionować treści orzeczenia. Po otrzymaniu orzeczenia należy udać się do szpitala z oddziałem ginekologiczno-położniczym, najlepiej od razu do ordynatora oddziału, w celu ustalenia wszystkich kwestii związanych z przeprowadzeniem zabiegu, w tym daty oraz składu zespołu.

Jeśli w trakcie hospitalizacji personel zaczyna kwestionować orzeczenie albo przedłuża procedury, by opóźnić dostęp do należnej terminacji ciąży, należy złożyć sprzeciw do Rzecznika Praw Pacjenta. Sprzeciw powinien być złożony mailowo, z opisem sytuacji, z załączonymi orzeczeniami czy opisami badań. Prawniczka Federacji pomaga w złożeniu takiego sprzeciwu.

W przypadku odmowy przeprowadzenia zabiegów przerywania ciąży przez lekarzy wykonujących zawód w Szpitalu Dyrektor Szpitala wskazuje pacjentkom realne możliwości uzyskania tego świadczeniu u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej albo zapewnia wykonanie takiego zabiegu (jako świadczenia zdrowotnego) przez innego lekarza – podwykonawcę. Taki obowiązek szpitala jako podmiotu leczniczego, a przez to dyrektora placówki, wskazało w piśmie z 21 grudnia 2018 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych prezentując stanowisko rządu przed Komitetem Ministrów Rady Europy w sprawie implementacji wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka P. i S. przeciwko Polsce.

  1. PORADY DOT. POBYTU W SZPITALU

Masz prawo do intymności, szacunku i godnego traktowania oraz informacji o stanie zdrowia i  dostępu do środków przeciwbólowych.

Szpital ma obowiązek zapewnić salę, na której nie leżą inne kobiety w ciąży czy połogu.

Masz prawo do obecności osoby bliskiej, o ile lekarz nie stwierdzi, że zagraża to Twojemu zdrowiu lub istnieje ryzyko epidemii.

Po przyjęciu na oddział w celu przeprowadzenia terminacji ciąży uzasadnione mogą być dodatkowe badania. Należy jednak mieć świadomość, że diagnostyka może służyć jedynie przedłużaniu czasu oczekiwania na zabieg. Zawsze należy domagać się informacji o celu przeprowadzania badań. Jeśli pacjentka obawia się, że chodzi o opóźnianie decyzji, może zgłosić do Zespołu Prawnego Federacji i do Rzecznika Praw Pacjenta naruszenie prawa do świadczeń zdrowotnych i wnioskować o interwencję.

Na czym polega procedura terminacji ciąży?

Terminacja ciąży polega na wywołaniu poronienia w sytuacji, gdy płód nie ma możliwości przeżycia poza organizmem kobiety. Masz prawo do informacji, więc jeśli personel sam nie opisze, na czym polega procedura, czego możesz się spodziewać, na jakie objawy zwrócić uwagę, to koniecznie poproś położną czy lekarza prowadzącego na oddziale o odpowiednie przygotowanie, co oszczędzi Ci dodatkowego stresu, szoku czy lęku. Prawo do informacji wynika z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Poza uzasadnionymi medycznie wyjątkami stosuje się metodę farmakologiczną, podając (zwykle dopochwowo) mizoprostol, który wywołuje skurcze macicy oraz stopniowe skracanie i rozpulchnianie się szyjki macicy, skutkiem czego dochodzi do poronienia. Szczególnie w przypadku kobiet, które nigdy nie rodziły, może to trwać długo, nawet 2-3 doby. Czas procedury zależy także od wielkości płodu, którą można sprawdzić na najbardziej aktualnym USG lub – poglądowo – na stronie.

W czasie wywoływania poronienia należy stosować dietę lekkostrawną, personel może poprosić o niespożywanie posiłków, by pacjentka była gotowa na późniejsze wyłyżeczkowanie w znieczuleniu. W razie potrzeby podawane są kroplówki. Jeśli farmakologiczne środki nie działają, wdraża się kolejne metody indukcji poronienia jak cewnik Foleya czy kroplówka z oksytocyną.

Zwykle poronienie w drugim trymestrze jest nieznaną procedurą i pacjentki nie są przygotowane na fizjologiczny przebieg poronienia. Bywa tak, że parcie na mocz czy stolec jest objawem ostatniej fazy procesu, gdy płód opuszcza macicę. Dla wielu kobiet widok płodu, szczególnie obarczonego wadami, jest trudnym doświadczeniem. Warto pamiętać, że w takiej sytuacji personal ma obowiązek odpowiednio zakryć wady, przygotowując ciałko do pożegnania, a można też odstąpić od prawa do pożegnania.

W drugim trymestrze po poronieniu wykonuje się wyłyżeczkowanie jamy macicy w krótkotrwałym znieczuleniu/narkozie. Krwawienie i plamienia z dróg rodnych mogą się jeszcze utrzymywać przez kilka – kilkanaście dni.

Metody chirurgiczne są stosowane w wyjątkowych sytuacjach, gdy farmakologiczna indukcja poronienia nie przynosi skutku lub wady płodu uniemożliwiają wywołanie poronienia np. gdy występuje wodogłowie czy duże guzy. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne stoi na stanowisku, że “większość prenatalnie rozpoznanych strukturalnych wad rozwojowych płodu oraz aberracje chromosomalne nie stanowią wskazania do wykonania cięcia cesarskiego. Strukturalne wady letalne oraz trisomia 13 i 18 po-winny wręcz stanowić przeciwwskazanie do wykonania cięcia cesarskiego ze wskazań płodowych”.

Masz prawo do pomocy psychologicznej. Lekarz może dać skierowanie do poradni psychologicznej w trybie pilnym. Ponadto warto skorzystać z porady laktacyjnej – zwykle po opisanej procedurze piersi produkują pokarm, warto porozmawiać z personelem medycznym nad możliwościami leczenia.

  1. PORADY PO TERMINACJI CIĄŻY

Zdrowie

Czas dochodzenia do siebie zarówno pod względem fizycznym, jak i emocjonalnym to kwestia indywidualna. Możesz czuć się osłabiona i powinnaś prowadzić oszczędny tryb życia przez przynajmniej kilka dni. W tym czasie nie powinnaś podnosić ciężkich przedmiotów, korzystać z basenu i sauny. Jeśli po wypisie ze szpitala pojawi się gorączka (powyżej 38 stopni) lub silne krwawienie (duża podpaska całkowicie przesiąknięta krwią w ciągu godziny), należy niezwłocznie zgłosić się do szpitala. Uwaga! Warto zgłosić się do tej samej placówki, w której wykonywany był zabieg ze względu na ciągłość opieki i dokumentacji medycznej.

Masz prawo do każdej emocji. Masz prawo do skorzystania ze świadczeń poradni zdrowia psychicznego. W trudnych chwilach pomóc może wsparcie bliskich, ale również profesjonalna opieka psychologiczna. Federacja prowadzi Telefon Zaufania, w którym przyjmuje psycholożka i ginekolożka. Aktualny rozkład dyżurów  telefonu zaufania znajduje się tutaj.

Uprawnienia

Bez względu na wiek ciąży, masz prawo do zasiłku pogrzebowego i skróconego urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni (lub zasiłku macierzyńskiego, jeśli przebywasz na urlopie wychowawczym). Od strony formalnej do świadczeń konieczne jest ustalenie płci płodu. Na wczesnym etapie ciąży jest to możliwe wyłącznie za pomocą badania genetycznego, które wykonuje się odpłatnie na życzenie pacjentki. Określenie płci jest konieczne do wydania przez szpital karty martwego urodzenia, którą składa się  w Urzędzie Stanu Cywilnego celem sporządzenia aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe.

Zasiłek wynosi 4000 PLN i wymaga złożenia we właściwym oddziale ZUS: wniosku Z-12, aktu urodzenia ze stosowną adnotacją, faktur/rachunków potwierdzających poniesione koszty.

Urlop po przerwaniu ciąży (samoistnym lub poprzez aborcję) wynosi 8 tygodni. Czas ten liczy się od dnia przerwania ciąży, a urlop jest płatny 100%. Aby z niego skorzystać, należy przedstawić pracodawcy akt urodzenia dziecka z adnotacją o urodzeniu martwym. Ma on obowiązek udzielenia urlopu. Nie może też wymagać innych dokumentów, np. medycznych.

Przysługuje Ci także prawo do pochówku, niekoniecznie religijnego. Z kartą martwego urodzenia lub kartą zgonu (przy braku możliwości ustalenia płci) należy udać się do zarządcy wybranego cmentarza lub domu pogrzebowego, który zwykle bierze na siebie większość formalności. Nie musisz korzystać z tego prawa, wtedy pochówkiem zajmie się szpital.

Jeśli terminacja ciąży nastąpiła za granicą, należy uzyskać ze szpitala potwierdzenie i mamy trzy opcje rejestracji:
– w odpowiednim urzędzie za granicą
– w Polsce w wybranym przez siebie urzędzie stanu cywilnego
– w Polsce za pośrednictwem konsula w danym kraju zagranicznym.

Powrót płodności

Należy przyjąć, że po zabiegu terminacji płodność wraca od razu. Lekarz lub lekarka powinna udzielić wskazówek, kiedy najwcześniej będziesz mogła podjąć starania o kolejną ciążę. Odradza się podejmowanie współżycia bez zabezpieczenia przed wystąpieniem pierwszej miesiączki. Trudno określić, kiedy ona wystąpi. Zależy to od tego, jak zaawansowana była ciąża i od czynników indywidualnych. Zazwyczaj wskazane jest odczekać 2-3 cykle przed podjęciem starań o kolejną ciążę.

[1] Podstawowym aktem prawnym, który reguluje przerywanie ciąży jest ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19930170078

[2] Na podstawie Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970090049/O/D19970049.pdf

[3] W przypadku małoletniej lub kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej powyżej 13. roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13. roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii. W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna zgoda tej osoby, chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

[4] Pytania można kierować pod adres prawniczka@federa.org.pl i/lub zespol_prawny@federa.org.pl oraz telefonicznie pod numerem telefonu 22 635 93 92.

[5] Szczegółowa ścieżka postępowania na stronie www.terminacjaciazy.pl

[6] infolinia RPP pod numerem 800 190 590, czynna od poniedziałku do piątku w godzinach 8-20.