Klauzula dla farmaceutów – o faktach prawnych i skutkach społecznych

Projekt ustawy o klauzuli sumienia dla farmaceutów autorstwa Stowarzyszenia Farmaceutów Katolickich został pozytywnie zaopiniowany przez Biuro Analiz Sejmowych. Projekt jest niebezpieczny, gdyż daje farmaceut(k)om, techni(cz)kom farmacji, właściciel(k)om aptek prowadzącym jednoosobową działalność lub wspólni(cz)kom spółki prowadzących aptekę prawo do niesprzedania i nieposiadania leku, jeżeli byłoby to niezgodne z ich sumieniem. Teoretycznie istnieje wyjątek: „zagrożenie zdrowia lub życia pacjenta”, jednak – jak dowodzi prawnik Marcin Fiałka – „ze względu na wadliwą redakcję przepisów cel ten mógłby nie zostać osiągnięty lub mogłyby powstać trudności w stosowaniu tych przepisów w praktyce.” W przypadku jednoosobowej działalności czy braku leku na stanie pacjent/ka, nawet w sytuacji zagrożenia, nie będzie mieć dostępu do medykamentu. Kolejną wadą jest brak określonej procedury postępowania w przypadku odmowy. Gdzie się udać? Czy apteka ma obowiązek wskazać inną placówkę?  Ostatecznie posłowie wystosowali dezyderat do ministra zdrowia, co zakończyło jej procedowanie w komisji ds. petycji. Petycja może wejść pod obrady sejmu, jeśli podpisze się pod nią jedna z komisji ustawodawczych lub grupa 15 posłów.

Nasza prawniczka Kamila Ferenc w artykule OKO.press wyczerpująco skomentowała projekt odnosząc się do cytowanej w projekcie konstytucyjnej wolności sumienia, międzynarodowych dokumentów prawa i negatywnych skutków wprowadzenia tego projektu w życie.

Komentarz prawniczki Kamili Ferenc z Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny dla OKO.press:

  1. TK wydał wyrok w sprawie klauzuli sumienia dla lekarzy zaznaczając, że jej źródłem i umocowaniem jest konstytucyjna wolność sumienia. Nie oznacza to, że na wolność sumienia można się automatycznie i bezrefleksyjnie powoływać w każdej niewygodnej sytuacji, gdyż ograniczają ją inne wolności i prawa zapisane w Konstytucji.

Konflikty interesów rozwiązuje się zgodnie z zasadami wskazanymi w Ustawie Zasadniczej (proporcjonalność, konieczność respektowania praw innej osoby itd., art. 31 ust. 3 Konstytucji). Rozwiązaniem takich potencjalnych kolizji jest określona regulacja ustawowa, np. dot. wykonywania zawodów.

  1. Obecnie obowiązujące prawo przewiduje klauzulę sumienia jedynie dla osób wykonujących zawód lekarza, pielęgniarki i położnej, ponieważ uznaje się, że w ich przypadku występują sytuacje, kiedy mogliby być zmuszeni do czegoś bezpośrednio niezgodnego z ich sumieniem (aborcja jako konflikt bioetyczny).

Ani w prawie, ani praktyce orzeczniczej nie znajdziemy oceny sprzedaży m.in. środków antykoncepcyjnych jako zachowania naruszającego integralność moralną farmaceuty.

Ponadto w przypadku leków na receptę, farmaceuta ma – w świetle prawa – wręcz obowiązek wykonania polecenia lekarza/lekarki, a o zażyciu antykoncepcji decyduje sumienie pacjentki.

  1. Owszem, to Konstytucja jest prapoczątkiem klauzuli sumienia, ale gwarantowana w Ustawie Zasadniczej wolność sumienia nie równa się automatycznej klauzuli sumienia dla każdego zawodu.

Wszystkie wzniosłe słowa w orzecznictwie TK („jest wolnością ponadpozytywną, istniejącą niezależnie od zadeklarowania jej w systemie obowiązującego prawa, aksjologicznie związaną z samą naturą człowieka, będącą istotnym elementem jego godności”) odnoszą się do wolności sumienia, a nie klauzuli, czyli prawa do powstrzymania się od wykonywania czynności/świadczeń, do których wykonywania obliguje prawo. […]

  1. Argumentami przeciwko klauzuli sumienia dla farmaceutów są:
  • bezpieczeństwo publiczne, ochrona zdrowia,
  • prawo do prywatności,
  • wolność wyznania lub braku wyznania, czyli wartości również chronione przez Konstytucję.

Można sobie bowiem wyobrazić, że nagle żadna apteka w okolicy nie będzie miała potrzebnego leku, zwłoka w zażyciu którego może spowodować uszczerbek na zdrowiu. Co więcej, interpretacja BAS-u sprawia wrażenie, że poprzez analogię każdy mógłby odmówić wykonania swoich obowiązków z powołaniem się na swobodę sumienia, a w polskim systemie prawa nie istnieje mechanizm weryfikacji spójności wewnętrznej systemu wartości składającego się na indywidualne sumienie, więc zjawisko to mogłoby to przybrać ogromne rozmiary, paraliżujące życie społeczne.

  1. Ograniczenia praw innych osób (a klauzula sumienia niewątpliwie limituje prawa pacjentów) muszą być, zgodnie z Konstytucją, proporcjonalne. Ryzyko komplikacji dla zdrowia pacjentów (w tym psychicznego) i ich dalszego życia jest zbyt poważne i nieadekwatne do celu, który ma osiągnąć wprowadzenie klauzuli sumienia dla farmaceutów w postaci prawa do odmowy WYDANIA produktu leczniczego, podczas gdy:
  • decyzję o jego zażyciu podejmuje pacjent/ka
  • jest to czynność techniczna, a rolą farmaceuty jest gwarantowanie bezpieczeństwa dla zdrowia PACJENTA/KI
  • każdy ma prawo wyboru zawodu i specjalizacji
  • wolność sumienia to możliwość stosowania jego nakazów we WŁASNYM życiu.

Wypływająca z przyrodzonej godności autonomiczność człowieka polega na decydowaniu o sobie samodzielnie i wolności od przemocy, w tym systemowej i instytucjonalnej, która polega na tym, że jednostka postawiona jest w sytuacji bez wyjścia (np. brak realnej możliwości zdobycia leku) decyzją podmiotów mających władzę.

Zawody lekarza i farmaceuty są szczególnymi zawodami zaufania publicznego, gdyż ich wykonywanie związane jest z pewnym monopolem wiedzy i władzy nad pacjentem. Nie wolno jednak tego monopolu wykorzystywać wbrew woli i interesom pacjenta.

  1. W opinii BAS-u brak dowodów na to, jak WYDANIE (czynność faktyczna, techniczna) jakiegoś produktu w aptece może naruszać wolność sumienia, szczególnie, że produkty dostępne w aptece przechodzą wcześniej procedurę dopuszczenia do obrotu. Ustawodawca przewiduje zatem, że środki te mogą być legalnie stosowane.

Odmowa farmaceuty stanowi zatem nieuprawnioną ingerencję w swobodną w założeniu decyzję pacjenta/ki o ich zastosowaniu, a w konsekwencji ich życie prywatne.

Warto w tym miejscu przywołać głośne orzeczenie Pichon i Sajous v. Francja, w którym Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że farmaceuta, w związku z wykonywaniem swoich obowiązków zawodowych, nie może się odwołać do klauzuli sumienia w sytuacji, gdy prowadziłoby to do narzucania innym własnych przekonań religijnych (decyzja ETPC z 2 listopada 2001 r., skarga nr 49853/99).

Pełna treść komentarza na stronie.

Źródło:

https://oko.press/farmaceuci-katoliccy-forsuja-sejmie-klauzule-sumienia-dla-aptekarzy-maja-poparcie-biura-analiz-sejmowych/