Metody rozpoznawania płodności

W Polsce kojarzone głównie ze środowiskiem katolickim i błędnie uznawane za nieskuteczne poprzez skojarzenie z przestarzałą metodą kalendarzykową, nowoczesne metody rozpoznawania płodności wykazują się dużą skutecznością i mają wiele dodatkowych korzyści zdrowotnych.

W latach 20. i 30. XX wieku austriacki chirurg Hermann Knaus i japoński ginekolog Kyusaku Ogino odkryli, że owulacja u kobiet występuje na ok. 12-16 dni przed końcem cyklu i że komórka jajowa żyje krótko, około doby. Na tej podstawie opracowano tzw. metodę kalendarzykową. Metoda ta była dość skuteczna, ale tylko u kobiet o regularnych cyklach. W latach 60. XX wieku australijscy lekarze John i Evelyn Billings odkryli cykliczne zmiany śluzu szyjkowego u kobiet, które mogły być wykorzystywane do określania dni płodności. Ich metoda, tzw. metoda owulacyjna, praktykowana jest do dziś. (1) Z czasem zaczęto łączyć różne objawy płodności, w tym podstawową temperaturę ciała, obserwacje śluzu i szyjki macicy – tak powstały współczesne metody objawowo-termiczne.

Istnieje wiele różnych szkół obserwacji płodności. Za najskuteczniejsze uważa się metody łączące obserwację i interpretację różnych objawów. Zachodzące cyklicznie zmiany hormonalne w organizmie pozwalają na wyznaczenie dni płodnych w danym cyklu. Jeśli kobieta chce uniknąć ciąży w tych dniach powstrzymuje się od stosunków seksualnych lub stosuje metody barierowe, np. prezerwatywy.

Obserwacje opierają się na znajomości cyklu menstruacyjnego i wpływu hormonów na organizm. W pierwszej fazie dominuje estrogen, który stymuluje wzrost komórek jajowych i lekko obniża temperaturę ciała oraz wpływa na wydzielanie płodnego śluzu szyjkowego. Po owulacji zaczyna dominować progesteron, który wpływa na wyściółkę macicy, przygotowując ją do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej. W tym czasie podwyższa się lekko temperatura ciała, a śluz zaczyna wysychać. Po owulacji zaczyna się okres niepłodności bezwzględnej, aż do kolejnej miesiączki.

Obserwacje temperatury najlepiej prowadzić codziennie, najpóźniej po zakończeniu miesiączki. Temperaturę mierzymy termometrem z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. Robimy to codziennie, najlepiej o tej samej porze i przed godz. 8 rano, przed wstaniem z łóżka. Wyniki zapisujemy lub wprowadzamy do aplikacji w komórce. Na podstawie obserwacji zmian temperatury (typowo dzieli się ona na dwie fazy – niższych temperatur w czasie do owulacji i wyższych, po owulacji, gdy ciało przygotowuje się do potencjalnej ciąży) można ocenić z dużym prawdopodobieństwem, czy doszło do owulacji.

Obserwacje śluzu szyjkowego należy wykonywać kilka razy dziennie, w toalecie przed i po oddaniu moczu i stolca, przed i po kąpieli. Różne metody zalecają różne sposoby prowadzenia tych obserwacji, na ogół robi się to poprzez wytarcie zewnętrznych narządów płciowych papierem lub chusteczką i ocenę obecności, konsystencji, barwy i innych cech śluzu. Prowadzone z dnia na dzień obserwacje są niezbędne dla ustalenia czy dany dzień jest dniem niepłodnym i czy współżycie może zakończyć się ciążą czy nie (jeśli nie ma śluzu płodnego plemniki zginą w pochwie w ciągu max. kilku godzin, jeśli jest, dostaną się do szyjki macicy, gdzie mogą doczekać na owulację nawet do 5 dni). Po owulacji prowadzone w odpowiedni sposób obserwacje, wraz z interpretacja temperatury, pomogą wyznaczyć okres niepłodności bezwzględnej.

Obserwacje szyjki macicy są dodatkowym elementem w niektórych metodach, przydatnym szczególnie w okresie po porodzie czy przed menopauzą, gdy inne objawy mogą być mniej czytelne czy niepewne. Szyjkę najlepiej badać przykucając lub stojąc z jedna nogą opartą o krzesło. Po wprowadzeniu 1-2 palców do pochwy należy ocenić wysokość, twardość i otwartość szyjki.

Aby skutecznie stosować metody obserwacji płodności w celu antykoncepcyjnym należy je bardzo dobrze poznać i stosować przynajmniej przez kilka cykli. Pomocne są też konsultacje z nauczycielką/nauczycielem. W języku polskim literatura dotycząca tematu wydawana jest głównie przez wydawnictwa katolickie, podobnie z kursami – większość organizują instytucje przykościelne. Niektóre metody udostępniane są tylko katolickim narzeczonym lub małżonkom. W języku angielskim istnieje literatura świecka, a opisywane metody nie zakładają okresowej abstynencji, a dają użytkownikom wybór. Istnieją strony internetowe i fora, gdzie można uzyskać pomoc. przy niektórych szpitalach są także poradnie naturalnego planowania rodziny. Pomocne są także aplikacje komórkowe, w których można umieszczać wyniki obserwacji.

Źródła:

Singer K., The Garden of Fertility: A Guide to Charting Your Fertility Signals to Prevent or Achieve Pregnancy–Naturally–and to Gauge Your Reproductive Health, Avery, Nowy Jork, 2004

Family Planning: Global Handbook for Providers, A WHO Family Planning Cornerstone, World Health Organization, USAID, Johns Hopkins University, 2007

Grzywacz A., portal solidarnewzdrowiu.pl